Tăng tần suất kiểm tra, cảnh báo chất tồn dư và quy định mới về chống phá rừng có thể khiến hàng Việt bị từ chối tại thị trường xuất khẩu quan trọng này nếu không kịp thời điều chỉnh.
Kiểm tra tăng “chóng mặt”: Truy xuất yếu – nền xuất khẩu yếu
Theo Vietnam SPS Office, nửa đầu năm 2025, EU đã ra 16 cảnh báo truy xuất dư lượng chất bảo vệ thực vật hoặc vi phạm quy định an toàn thực phẩm từ hàng Việt. Trong đó có 4 cảnh báo về “novel food”, tức sản phẩm được EU xem là mới lạ và chưa được công nhận trước năm 1997. Trước đó, số liệu từ Bộ Công thương cũng cho thấy, chỉ riêng năm 2024, Việt Nam nhận 114 cảnh báo, tăng gấp đôi so với năm 2023.
Theo thông tin từ Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương), EU hiện áp dụng kiểm tra tăng cường 6 loại nông sản Việt: thanh long (30%), ớt và đậu bắp (50%), sầu riêng (20%)…Những cảnh báo này chủ yếu liên quan đến MRL (giới hạn tối đa chất tồn dư), dư lượng kháng sinh, vi sinh vật .
Đặc biệt, Quy định chống phá rừng (EUDR) từ cuối 2024 bắt buộc nông sản như cà phê, tiêu, gỗ, cao su phải kèm theo bằng chứng không liên quan phá rừng kể từ năm 2020. Việc truy xuất nguồn gốc bắt buộc với dữ liệu GPS, ảnh vệ tinh và hệ thống truy vết đồng hành từ nông hộ tới cả chuỗi.
Mới đây nhất, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển phát đi cảnh báo khẩn về các quy định mới của EU, đặc biệt là tại các nước Bắc Âu – nơi nổi tiếng với sự kiểm soát nghiêm ngặt. Không chỉ ngành ca cao, các mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam như cà phê, hồ tiêu, điều, trái cây, thủy sản và cả hàng chế biến có thành phần nông sản đều đang đứng trước nguy cơ bị ảnh hưởng, nếu không đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về tính bền vững và truy xuất nguồn gốc.
Trong đó, ngành ca cao đang trở thành tâm điểm trong quá trình áp dụng EUDR, với những yêu cầu chặt chẽ về truy xuất nguồn gốc và minh bạch chuỗi cung ứng. Nếu không đáp ứng các tiêu chuẩn này, sản phẩm có thể bị từ chối ngay tại cảng, đặc biệt ở các quốc gia Bắc Âu.
Thông điệp từ Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển không chỉ là cảnh báo cho ngành ca cao, mà còn là lời nhắc nhở nghiêm túc với cả những mặt hàng thế mạnh khác của Việt Nam. Truy xuất nguồn gốc không rõ ràng có thể khiến hàng hóa bị từ chối ngay tại cảng nhập. Việc thiếu minh chứng tuân thủ môi trường hoặc tiêu chuẩn lao động có thể khiến doanh nghiệp bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.
Ngay cả với những công ty không thuộc diện áp dụng trực tiếp, áp lực từ các đối tác EU vẫn rất lớn khi họ cần đảm bảo toàn bộ hệ thống cung ứng đáp ứng chuẩn mực chung. Điều đó có nghĩa là tính minh bạch và bền vững giờ đây không còn là lợi thế mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để tồn tại.
Một ví dụ điển hình là sầu riêng – một trong những mặt hàng xuất khẩu tăng mạnh thời gian qua. Dù Empical EU vẫn nhập khẩu, nhưng vài lô hàng đã bị trả về do dư lượng hóa chất không đạt chuẩn. Dù không công bố số lượng chi tiết công khai, nhưng nhiều doanh nghiệp phản ánh tình trạng này gây tắc chuỗi, chi phí tăng cao cho xét nghiệm bổ sung và phê duyệt lại lô hàng.
Thời điểm vàng để nâng tầm thương hiệu
Mặc dù đối diện với những cảnh báo khẩn cấp từ EU, nhưng theo đại diện Cục Xuất nhập khẩu, những quy định này cũng mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp có bước đi sớm và quyết liệt trong việc áp dụng thực hành bền vững.
“Áp lực là có thật và đang hiện hữu để thúc ép doanh nghiệp chủ động chuyển đổi, thông qua đó mở rộng thị trường và xây dựng được niềm tin với đối tác và người tiêu dùng châu Âu. Đây cũng là thời điểm vàng để các doanh nghiệp thể hiện năng lực thích ứng và nâng tầm thương hiệu Việt”, ông Trần Thanh Hải – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu nhấn mạnh.
Đã đến lúc các doanh nghiệp cần nhìn lại toàn bộ chuỗi cung ứng của mình, rà soát và cập nhật các tiêu chuẩn mới, đồng thời xây dựng hệ thống quản lý rủi ro liên quan đến môi trường và xã hội. Việc chuẩn bị đầy đủ hồ sơ chứng minh tuân thủ sẽ giúp hàng hóa Việt Nam tránh rủi ro và vững vàng hơn trước những thay đổi chính sách toàn cầu.
Trong bối cảnh này, theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong, doanh nghiệp nông sản cần sự hỗ trợ Chính phủ và bộ ngành, phối hợp EU đẩy nhanh triển khai kho dữ liệu truy xuất nguồn gốc quốc gia, làm cầu nối cho các doanh nghiệp và nông dân nhận diện vùng nguyên liệu hợp chuẩn.
Cà phê, hồ tiêu và nhiều nông sản chủ lực của Việt Nam xuất khẩu vào Liên minh châu Âu (EU) dự báo sẽ gặp nhiều khó khăn trong năm 2025 khi khu vực này tăng cường các biện pháp giám sát an toàn thực phẩm.
Đến đầu năm 2025, Việt Nam đã đẩy nhanh việc xây dựng Hệ thống cơ sở dữ liệu EUDR cho cà phê và rừng, ghi nhận được hơn 260.000 ha vùng trồng cà phê và rừng tại Đắk Lắk và Lâm Đồng, phù hợp yêu cầu minh bạch dữ liệu. Tuy nhiên, truy xuất nguồn gốc không chỉ dừng lại ở cà phê. Các mặt hàng được cảnh báo như tiêu, ớt, đậu bắp, thanh long…vẫn chưa có hệ thống dữ liệu đồng bộ và tổ chức sản xuất nhỏ lẻ khó đáp ứng yêu cầu phức tạp này, khiến chuỗi cung ứng chịu nguy cơ bị chững chiều bán.
Bên cạnh đó, thực tế cho thấy, hiện hầu hết nông hộ Việt Nam chỉ sản xuất trên diện tích nhỏ (0,3–2 ha), chưa được trang bị GPS, smartphone và kiến thức quản lý truy xuất. Chi phí đầu tư để đạt chuẩn truy xuất có thể tăng 20–25% mỗi lô hàng và chỉ các doanh nghiệp hoặc Hợp tác xã (HTX) quy mô mới đủ tài chính thực hiện. Nhiều nông hộ vẫn chỉ bán hàng qua trung gian, thiếu hợp tác trong chuỗi, dẫn đến “vùng đen cùng hồ sơ” không thể truy thu. Đây là lý do một số lô hàng bị EU trả về hoặc chậm nhập khẩu, khi chất lượng hồ sơ không đạt yêu cầu traceability. Thời gian tới, nước ta cần dành ngân sách nhiều hơn hỗ trợ kỹ thuật cho cộng đồng nông dân nhỏ về cài đặt QR, cập nhật phần mềm và kho dữ liệu gốc hàng hóa…
“EU là thị trường xuất khẩu nông sản lớn thứ 2 của Việt Nam, nhưng cũng đòi hỏi tiêu chuẩn cao về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Nếu Việt Nam không khẩn trương triển khai các giải pháp, hàng Việt sẽ đối mặt nguy cơ bị “phong tỏa”. Quyết tâm chính trị, nguồn lực tập trung cho truy xuất và minh bạch sẽ là chìa khóa để giữ vững vị thế nông sản trên bản đồ toàn cầu”, TS Minh Phong nhấn mạnh.
Cũng theo nhiều ý kiến chuyên gia, thời gian không chờ đợi: quy mô đầu tư hệ thống truy xuất, mô hình hợp tác HTX và sự hỗ trợ từ Chính phủ sẽ quyết định hướng đi bền vững của nông sản Việt. Chỉ khi nông sản đạt chuẩn – minh bạch – truy xuất rõ ràng, Việt Nam mới giữ vững vị trí trên bản đồ thị trường châu Âu nói riêng và toàn cầu nói chung./.
Nguồn: VTV
