Quản lý tiền điện tử: Kinh nghiệm từ các quốc gia tiên phong

Từng được xem là một khái niệm mới mẻ, tiền điện tử hiện nay đã trở thành một loại tài sản tài chính quan trọng, thu hút sự chú ý đặc biệt từ giới đầu tư và các cơ quan quản lý toàn cầu.

Đứng trước sự bùng nổ của thị trường tiền điện tử, các chính phủ trên thế giới có những cách tiếp cận khác nhau, từ siết chặt quy định nhằm bảo vệ nhà đầu tư đến việc xây dựng hành lang pháp lý hỗ trợ lĩnh vực này phát triển.

Nguyên nhân tiền điện tử bùng nổ

Tính đến tháng 3/2025, số lượng token tiền điện tử đã vượt mốc 37 triệu và được dự báo sẽ đạt 100 triệu vào cuối năm. Đây là mức tăng trưởng đột biến so với khoảng 3.000 token trong giai đoạn 2017-2018 và chưa đến 500 token vào năm 2013-2014.

Theo số liệu từ CoinMarketCap và các nền tảng theo dõi tiền điện tử khác, hiện nay có khoảng 25.000 loại tiền điện tử đang lưu hành, với tổng giá trị vốn hóa thị trường đạt 2.810 tỷ USD. Sự gia tăng nhanh chóng này phản ánh mức độ phi tập trung hóa ngày càng mạnh mẽ trong lĩnh vực blockchain và tài sản kỹ thuật số.

Sự phát triển của các nền tảng blockchain như Base, Solana giúp việc tạo token trở nên đơn giản hơn bao giờ hết nhờ ứng dụng hợp đồng thông minh (smart contract). Nhiều đồng tiền số hiện nay được xây dựng trên các blockchain phổ biến như Solana (SPL token), Binance Smart Chain, Base và Polygon.

Tiền điện tử không chỉ đóng vai trò là phương tiện thanh toán mà còn được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực như tài chính phi tập trung (DeFi), NFT, trò chơi blockchain, chuỗi cung ứng và nhiều ngành công nghiệp khác. Mỗi lĩnh vực này lại kéo theo sự ra đời của hàng loạt token mới, phục vụ những mục tiêu và hệ sinh thái khác nhau.

Thị trường tiền điện tử thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ giới đầu tư nhờ tiềm năng sinh lời cao. Điều này dẫn đến sự xuất hiện của hàng loạt dự án mới, từ những sáng kiến thực sự đến các dự án mang tính đầu cơ hoặc thậm chí là lừa đảo.

Dù số lượng token bùng nổ, thị trường vẫn bị chi phối bởi một số đồng tiền chủ chốt. Bitcoin (BTC) và Ethereum (ETH) tiếp tục nắm giữ phần lớn vốn hóa thị trường, bên cạnh đó là các đồng tiền như Ripple (XRP), Binance Coin (BNB), Cardano (ADA) và Solana (SOL)…

Tuy nhiên, không phải tất cả các loại tiền điện tử đều có giá trị thực sự. Nhiều dự án nhanh chóng thất bại do thiếu sự quan tâm từ cộng đồng hoặc có mô hình kinh doanh không bền vững. Một số đồng tiền chỉ mang tính thử nghiệm hoặc được sử dụng với mục đích cụ thể như kiểm tra tính năng blockchain, thay vì đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái tài chính số.

Các quốc gia quản lý tiền điện tử

Sự phát triển mạnh mẽ của tiền điện tử, từ một loại tài sản mang tính đầu cơ trở thành một kênh đầu tư tài chính phổ biến, đã thúc đẩy chính phủ các nước xây dựng khung pháp lý phù hợp. Trong khi một số quốc gia áp dụng các quy định nghiêm ngặt nhằm bảo vệ nhà đầu tư và ổn định thị trường, một số khác vẫn đang trong quá trình hoàn thiện chính sách điều chỉnh.

Tại Mỹ, chính quyền Tổng thống Donald Trump đang thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với tài sản kỹ thuật số. Trong chiến dịch tranh cử nhiệm kỳ thứ hai, ông cam kết biến Mỹ thành “thủ đô tiền điện tử của thế giới”, đồng thời đề xuất thành lập kho dự trữ Bitcoin quốc gia.

Vào tuần trước, Tổng thống Trump đã triển khai các cam kết này bằng sắc lệnh hành pháp, chính thức cho phép Chính phủ Mỹ xây dựng kho dự trữ chiến lược tài sản kỹ thuật số. Theo kế hoạch, Chính phủ sẽ đưa 5 loại tiền điện tử gồm Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH), Ripple (XRP), Solana (SOL) và Cardano (ADA) vào Quỹ dự trữ chiến lược mới.

Đáng chú ý, ngoài BTC và ETH – hai tài sản kỹ thuật số có vốn hóa lớn nhất thị trường – việc bổ sung XRP, SOL và ADA – những loại tiền ít được biết đến hơn – đã gây bất ngờ cho giới đầu tư, khiến giá trị các đồng tiền này tăng vọt ngay sau khi kế hoạch được công bố.

Song song với đó, Tổng thống Trump cũng tổ chức hội nghị thượng đỉnh tiền kỹ thuật số đầu tiên tại Nhà Trắng, quy tụ nhiều nhân vật quan trọng trong ngành tiền điện tử, nhằm bàn thảo chiến lược phát triển lĩnh vực này. Ông đã đề xuất bổ nhiệm Paul Atkins, một chuyên gia có kinh nghiệm về chính sách tài chính và tiền điện tử, vào vị trí Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC).

Liên minh Châu Âu (EU) được đánh giá là một trong những khu vực đi đầu trong việc quản lý tiền điện tử với cách tiếp cận chặt chẽ và đồng bộ. Năm 2023, EU đã thông qua Markets in Crypto-Assets (MiCA) – bộ quy định quy mô lớn đầu tiên thiết lập khung pháp lý chung cho thị trường tài sản số.

MiCA đặt ra các yêu cầu nghiêm ngặt đối với nhà cung cấp dịch vụ tiền điện tử, bao gồm bắt buộc đăng ký hoạt động, tuân thủ quy định phòng chống rửa tiền (AML) và xác minh danh tính khách hàng (KYC). Đồng thời, quy định này cũng kiểm soát chặt chẽ stablecoin nhằm hạn chế các rủi ro tương tự như vụ sụp đổ của TerraUSD (UST) trước đây.

Mặc dù mang lại sự rõ ràng về mặt pháp lý, MiCA cũng vấp phải một số ý kiến cho rằng quy định này có thể quá khắt khe, khiến các doanh nghiệp tiền điện tử gặp khó khăn hơn so với những khu vực pháp lý linh hoạt hơn.

Khác với EU, Anh theo đuổi chính sách cân bằng giữa quản lý và khuyến khích đổi mới công nghệ trong lĩnh vực tài sản số. Chính phủ Anh đặt mục tiêu biến quốc gia này thành trung tâm toàn cầu về công nghệ tiền điện tử, đồng thời duy trì các quy định nhằm đảm bảo tính minh bạch và bảo vệ nhà đầu tư.

Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tiền điện tử tuân thủ quy AML và KYC. Ngoài ra, stablecoin và tài sản kỹ thuật số cũng được chính phủ Anh xem xét để tích hợp vào hệ thống tài chính chính thống.

Tuy nhiên, các công ty tiền điện tử tại Anh vẫn đối mặt với những yêu cầu khắt khe, đặc biệt trong lĩnh vực quảng cáo và cung cấp dịch vụ tài chính, nhằm đảm bảo an toàn cho nhà đầu tư và hạn chế rủi ro thao túng thị trường.

Châu Á là một khu vực đa dạng về chính sách tiền điện tử, vừa hấp dẫn vừa thách thức đối với ngành công nghiệp blockchain.

Tại Singapore, Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) đã đưa ra các hướng dẫn rõ ràng thông qua Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (PSA), giúp quốc gia này trở thành một trong những trung tâm tiền điện tử hàng đầu thế giới. PSA đặt ra các điều kiện đối với token thanh toán kỹ thuật số, bao gồm các biện pháp chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng bố (CFT), tạo điều kiện thuận lợi cho các startup trong lĩnh vực này.

Trái ngược với Singapore, Trung Quốc duy trì lập trường cứng rắn đối với tiền điện tử. Năm 2021, Bắc Kinh cấm hoàn toàn giao dịch và khai thác tiền điện tử do lo ngại về ổn định tài chính và mức tiêu thụ năng lượng. Dù vậy, Trung Quốc vẫn thúc đẩy công nghệ blockchain và tập trung phát triển đồng nhân dân tệ kỹ thuật số (CBDC), thay vì các loại tiền điện tử phi tập trung.

Nhật Bản lại có một trong những khung pháp lý tiên tiến nhất thế giới về tiền điện tử. Sau vụ tấn công sàn giao dịch Mt. Gox năm 2014, Nhật Bản yêu cầu tất cả sàn giao dịch tiền điện tử phải đăng ký với Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA). Các quy định nghiêm ngặt về AML và KYC đã giúp tăng cường sự bảo vệ đối với nhà đầu tư trong nước.

Tại Trung Đông, Dubai đang nổi lên như một “ốc đảo” tiền điện tử với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính quyền. Cơ quan Quản lý tài sản ảo Dubai (VARA) chịu trách nhiệm giám sát và thực thi các quy định về tiền điện tử, biến tiểu vương quốc này thành điểm đến hấp dẫn của nhiều sàn giao dịch lớn trên thế giới.

Australia là một trong những quốc gia đi đầu trong việc điều chỉnh thị trường tiền điện tử. Các sàn giao dịch tại nước này bắt buộc phải đăng ký với Ủy ban Chứng khoán và Đầu tư Australia (ASIC) và tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về AML.

New Zealand cũng có chính sách cởi mở với tiền điện tử, khuyến khích đổi mới nhưng vẫn đảm bảo tính ổn định tài chính và bảo vệ người tiêu dùng. Năm 2021, Ngân hàng Dự trữ New Zealand đã tiến hành tham vấn về tiền điện tử nhằm đánh giá tác động của tài sản số đối với hệ thống tài chính truyền thống.

Hợp pháp hóa tiền điện tử: Cơ hội hay rủi ro?

Việc hợp pháp hóa tiền điện tử như một phương tiện thanh toán chính thức đang trở thành vấn đề gây tranh cãi trên phạm vi toàn cầu. Cho đến nay, chỉ có hai quốc gia thực hiện bước đi táo bạo này là: El Salvador và Cộng hòa Trung Phi (CAR).

Năm 2021, El Salvador trở thành quốc gia đầu tiên công nhận Bitcoin là tiền pháp định với kỳ vọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư và mở rộng khả năng tiếp cận tài chính cho người dân. Chính phủ nước này đã triển khai ví điện tử Chivo Wallet và lắp đặt hệ thống ATM Bitcoin nhằm tạo điều kiện cho giao dịch.

Tương tự, Trung Phi (CAR) cũng công nhận Bitcoin vào năm 2022, song vấp phải phản đối từ Tòa án Hiến pháp. Để thích ứng, quốc gia này đã chuyển hướng sang phát hành Sango Coin – một loại tài sản số nhằm thu hút đầu tư, hỗ trợ chương trình mua quốc tịch và token hóa tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, kế hoạch này gặp không ít rào cản pháp lý và chưa nhận được sự quan tâm đáng kể từ thị trường.

Việc El Salvador và CAR đặt niềm tin vào tiền điện tử xuất phát từ mong muốn giảm phụ thuộc vào đồng tiền ngoại tệ, thúc đẩy dòng vốn đầu tư và phát triển nền kinh tế số. Đặc biệt, CAR kỳ vọng sử dụng tiền điện tử để giảm ảnh hưởng của đồng Franc CFA – đồng tiền chịu sự kiểm soát của Pháp, trong khi El Salvador tin rằng Bitcoin có thể giúp cắt giảm chi phí kiều hối.

Tuy nhiên, tham vọng này không tránh khỏi thách thức. Một trong những trở ngại lớn nhất là hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng được yêu cầu. Tại El Salvador, khoảng 40% dân số chưa tiếp cận Internet, khiến việc giao dịch bằng Bitcoin gặp nhiều hạn chế. Ngay cả với những người có điều kiện tiếp cận công nghệ, chỉ khoảng 20% tiếp tục sử dụng ví Chivo sau khi tải về. Trong khi đó, tại CAR, tỷ lệ dân số có kết nối Internet chỉ đạt 11,4%, cùng với hệ thống điện chưa ổn định, gây cản trở đáng kể cho việc sử dụng tiền điện tử trên quy mô rộng.

Bên cạnh đó, tính minh bạch trong chính sách tiền điện tử cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Tại El Salvador, thông tin về số lượng Bitcoin do chính phủ nắm giữ không được công bố đầy đủ, làm dấy lên nhiều nghi vấn về tính bền vững của mô hình này.

Dù tiền điện tử mở ra nhiều cơ hội, việc triển khai thiếu chiến lược rõ ràng có thể khiến các quốc gia đối mặt với rủi ro kinh tế lớn hơn là lợi ích mong đợi. Những bài học từ El Salvador và CAR là lời cảnh báo quan trọng cho bất kỳ quốc gia nào đang cân nhắc đưa tiền điện tử vào hệ thống tài chính chính thống.