Tạo cơ chế chính sách cho khoa học công nghệ
Mọi nguồn lực, động lực cho tăng trưởng đang được huy động để làm sao tăng trưởng kinh tế có thể đạt trên 8% trong năm 2025. Một trong những động lực quan trọng đầu tiên là khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và nhân lực chất lượng cao.
Tuần qua, một hội nghị riêng tập trung vào các giải pháp “khơi thông” động lực khoa học công nghệ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dưới sự chủ trì của Thủ tướng đã được tổ chức đủ thấy vai trò quan trọng của lĩnh vực này.
Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số không chỉ là xu hướng, mà còn là một thực tế bắt buộc, để Việt Nam tiến cùng, bắt kịp và vượt lên. Điều này được minh chứng bằng các con số về hệ số sử dụng vốn đầu tư ICOR của Việt Nam so với một số quốc gia trong thời kỳ đầu công nghiệp hoá. Chỉ số này đo lường mức độ hiệu quả của vốn đầu tư trong việc tạo ra tăng trưởng kinh tế.
Chỉ số ICOR của Việt Nam trong giai đoạn 2016 – 2023 là 7,1. Nghĩa là cần 7,1 đồng vốn đầu tư để tăng được một đồng GDP. ICOR cao đồng nghĩa với hiệu quả đầu tư thấp. Do vậy, để đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số, điều tiên quyết là chúng ta phải nâng cao hiệu quả đầu tư của nền kinh tế. Giải pháp căn cơ là áp dụng khoa học công nghệ, thực hiện đổi mới sáng tạo để nâng cao năng suất lao động, hiệu quả đầu tư.
Quan điểm này cũng được nhiều đại biểu đồng tình tại Hội nghị Phát triển khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Các ý kiến cho rằng, thúc đẩy khoa học công nghệ cần xuất phát từ gỡ khó cho thể chế.
Ông Huỳnh Thành Đạt – Bộ trưởng Bộ Khoa học và công nghệ cho biết: “Tập trung đề xuất thí điểm một số chính sách như xử lý tài sản hình thành từ nhiệm vụ nghiên cứu khoa học công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước; các chính sách phát triển thị trường khoa học công nghệ, xây dựng cơ chế khoán chi, cơ chế chấp nhận rủi ro, miễn trừ trách nhiệm, áp dụng quản lý quỹ trong các nhiệm vụ quản lý khoa học công nghệ.”
Ông Phan Chí Hiếu – Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam chia sẻ: “Phải sửa đồng bộ hệ thống pháp luật ở những quy định có liên quan đến khoa học công nghệ, ví dụ các vấn đề về đầu tư, tài chính, thuế, sở hữu trí tuệ, xây dựng, chia sẻ và quản trị dữ liệu, về đào tạo nhân lực”.
3% ngân sách Nhà nước cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số
Chi ngân sách cho khoa học công nghệ cũng là vấn đề gặp nhiều vướng mắc hiện nay, khi được quy định ở nhiều luật khác nhau.
Ông Nguyễn Văn Thắng – Bộ trưởng Bộ Tài chính nêu ý kiến: “Bao gồm Luật Khoa học công nghệ, Luật Ngân sách Nhà nước và Luật Đầu tư công. Cũng có những điểm chưa thống nhất dẫn đến khó khăn bất cập trong quá trình bố trí nguồn vốn, phân bổ cũng như quá trình thanh, quyết toán các dự án, đề án và các nhiệm vụ”.
Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị đã đặt mục tiêu, đến năm 2030, sẽ dành ít nhất 3% tổng chi ngân sách hàng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
3% ngân sách Nhà nước cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Như vậy, trong năm nay, chúng ta sẽ dành khoảng 75.000 tỷ đồng để đầu tư cho lĩnh vực này.
Có thể thấy, tỷ lệ chi của Việt Nam trong những năm qua, tăng dần qua các năm và đạt xấp xỉ 2% vào năm 2024. So với 5 quốc gia có tỷ lệ chi cho hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) cao nhất thế giới, theo đơn vị nghiên cứu Worldostat, đứng đầu là Israel với 5,56% GDP. Tiếp theo là Hàn Quốc, Anh, Bỉ và Thuỵ Điển. Tất cả đều ở trên ngưỡng 3%.
Khu vực tư nhân dẫn dắt đổi mới sáng tạo tại Hàn Quốc
Hàn Quốc, một quốc gia cũng ở trong khu vực châu Á như Việt Nam. Tỷ lệ chi cho R&D của Hàn Quốc tăng liên tục từ những năm 1990. Từ đó, quy mô nền kinh tế cũng tăng tương ứng. Điều đáng nói, khu vực tư nhân của Hàn Quốc là nhóm dẫn dắt hoạt động này.
Ông Nguyễn Trung Chính – Chủ tịch Tập đoàn CMC cho biết: “Hàn Quốc rất chú trọng đến câu chuyện gắn khoa học công nghệ đối với sáng tạo với doanh nghiệp. Chỉ luôn đến các địa chỉ cụ thể như Samsung là một trong doanh nghiệp dẫn dắt, được giao nhiệm vụ trọng trách là phát triển về công nghệ bán dẫn và gần đây là công nghệ AI. Kinh nghiệm này cũng đã được Nghị quyết 57 tiếp thu. Nghị quyết chỉ ra là vào năm 2030, chúng ta ít nhất là phải có 5 doanh nghiệp công nghệ hàng đầu thế giới của Việt Nam, bởi chính tự thân những doanh nghiệp Việt Nam và những con người Việt Nam”.
Để phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, cần nhân lực chất lượng cao và thu hút nghiên cứu. Tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Thông tin và truyền thông đề xuất, trong 75.000 tỷ đồng của năm 2025 dự kiến chi cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, chúng ta nên dành 5.000 tỷ đồng (khoảng 7%) đầu tư các phòng thí nghiệm trọng điểm cho các trường đại học. Làm liên tục việc này trong 5 năm thì sẽ thay đổi căn bản hạ tầng nghiên cứu của các trường, khi thực tế hiện nay, mỗi năm, chúng ta đầu tư cho các phòng thí nghiệm chưa được 500 tỷ đồng.
Nguồn: VTV
