Từ đầu tháng 6, tại nhiều địa phương như TP.HCM, Đồng Nai, Bình Dương và Cần Thơ, lực lượng chức năng đồng loạt triển khai các đợt kiểm tra liên ngành tại chợ truyền thống và trung tâm mua sắm nhằm xử lý hàng gian, hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc. Cơ quan chức năng phát hiện 36 vụ vi phạm với 119 đối tượng bị xử lý ở 24 tỉnh thành.
Tuy nhiên, thay vì hợp tác với đoàn kiểm tra, hàng loạt tiểu thương tại các chợ truyền thống lại đồng loạt đóng cửa, khóa sạp, tạm ngưng kinh doanh trong các khung giờ kiểm tra cao điểm. Nhiều gian hàng thậm chí dọn sạch hàng hóa để tránh bị xử phạt liên quan đến an toàn thực phẩm, niêm yết giá và truy xuất nguồn gốc.
Sau đợt kiểm tra tại Saigon Square, quận 1, một người bán hàng ở khu vực dãy F đến trông coi quầy hàng nhưng chưa mở bán. Chị cho biết cửa hàng kinh doanh các loại quần áo thời trang thông thường, hàng hóa đều “có hóa đơn nhưng vẫn đóng cửa vì sợ”. Đến ngày 5/6, khoảng 1/3 gian hàng ở khu vực giữa của Saigon Suqare vẫn chưa hoạt động. Hầu hết các gian hàng đều có người trông coi nhưng không mở quầy. Khi được hỏi lý do, các nhân viên chỉ lắc đầu không chia sẻ.
Gian hàng trong trung tâm thương mại Saigon Square phủ bạt, tạm ngừng kinh doanh trong dịp kiểm tra.
Một số ban quản lý chợ thừa nhận có hiện tượng “né kiểm tra” từ phía tiểu thương, đặc biệt trong bối cảnh chiến dịch kiểm tra được triển khai đồng loạt. Tình trạng này khiến hoạt động mua sắm bị gián đoạn, người tiêu dùng bức xúc, trong khi hình ảnh chợ truyền thống ngày càng suy giảm uy tín.
Luật sư Phạm Thanh Hữu (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho rằng hành động né kiểm tra dấy lên nghi vấn về tính minh bạch trong hoạt động kinh doanh. Việc tiểu thương đồng loạt rút hàng, đóng cửa đúng vào thời điểm đoàn kiểm tra xuất hiện cho thấy có thể tồn tại dấu hiệu buôn bán hàng giả, hàng nhập lậu hoặc không rõ nguồn gốc. Theo quy định tại điểm a khoản 2 Điều 21 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, hành vi cố tình không chấp hành kiểm tra, thanh tra có thể bị xử phạt hành chính từ 4 đến 6 triệu đồng. “Nếu có hành vi buôn bán hàng cấm, hàng giả, mức xử lý có thể lên đến truy cứu trách nhiệm hình sự”, ông Hữu nói.
Thạc sĩ Chính sách công Nguyễn Tuấn Anh (Chương trình Fulbright Việt Nam) nhận định: hiện tượng tiểu thương phản ứng trước hoạt động quản lý nhà nước phản ánh sự thiếu minh bạch, thiếu chuẩn hóa trong thương mại tại nhiều chợ truyền thống và trung tâm bán sỉ. “Khi hoạt động kinh doanh vẫn chủ yếu dựa vào tiền mặt, không hóa đơn, không truy xuất nguồn gốc, thì tâm lý e ngại kiểm tra là dễ hiểu. Nhưng đó là biểu hiện của một môi trường chưa lành mạnh, khó xây dựng niềm tin lâu dài với người tiêu dùng”, ông Tuấn Anh nói.
Ông cũng cho rằng, việc tiểu thương đồng loạt đóng cửa không chỉ là hành vi mang tính đối phó ngắn hạn, mà còn là chỉ dấu cho thấy hiệu quả tuyên truyền, giáo dục pháp luật và xây dựng mối quan hệ tin cậy giữa chính quyền và hộ kinh doanh còn hạn chế.
Theo các chuyên gia, thay vì phản ứng tiêu cực, tiểu thương cần thay đổi tư duy kinh doanh. “Nếu tiếp tục né tránh hoặc đối phó, trong khi cơ quan chức năng quyết tâm làm rõ sai phạm, tiểu thương không chỉ thiệt hại doanh thu mà còn có nguy cơ bị loại khỏi thị trường”, luật sư Hữu cho biết. Ông cho rằng đây cũng là cơ hội để người tiêu dùng chuyển dịch sang các điểm bán uy tín, nơi có hóa đơn, sản phẩm rõ nguồn gốc.
Về giải pháp, ông Hữu nhấn mạnh cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật tại chợ, giúp tiểu thương nhận thức đúng đắn và chủ động điều chỉnh hành vi, tránh rơi vào vi phạm không đáng có.
Trong khi đó, ThS. Nguyễn Tuấn Anh đề xuất mô hình quản lý “kiểm tra – tuyên truyền – hỗ trợ”, trong đó mỗi đợt kiểm tra cần đi kèm hướng dẫn pháp luật, hỗ trợ kê khai thuế, truy xuất nguồn gốc. Ông cũng đề nghị ứng dụng công nghệ quản lý như hóa đơn điện tử, kết nối POS – ngân hàng – thuế, và xây dựng mã định danh hộ kinh doanh nhằm minh bạch hóa thị trường. “Chính quyền cần đồng hành với ban quản lý chợ, tổ trưởng tiểu thương để triển khai các ‘gói hỗ trợ’ như tập huấn pháp luật, ưu đãi tín dụng, hỗ trợ chuyển đổi số. Đặc biệt, cần có công cụ phân loại rủi ro để không ‘đánh đồng’ tất cả tiểu thương”, ông Tuấn Anh nói.
Hiện tượng hàng loạt gian hàng đóng cửa né kiểm tra không chỉ phản ánh sự thiếu ổn định trong môi trường kinh doanh, mà còn làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng đối với hệ thống thương mại truyền thống. Khi ngay cả những người bán cũng không sẵn sàng chứng minh tính hợp pháp của sản phẩm, người tiêu dùng khó có cơ sở để tin tưởng.
Về lâu dài, điều này có thể làm giảm hiệu quả các chiến dịch chống hàng giả, hàng gian. Thay vì hợp tác làm sạch thị trường, một bộ phận tiểu thương lại chọn cách “rút lui” khỏi tầm giám sát, tạo ra những “vùng xám” nguy hiểm trong thương mại nội địa – nhất là khi Chính phủ đang đẩy mạnh chuyển đổi số, chống thất thu thuế và minh bạch hóa thị trường từ livestream, thương mại điện tử đến các chợ truyền thống.
Nguồn: VTV
