Giữ vị thế xương sống nền kinh tế, song nhiều doanh nghiệp nhà nước (DNNN) vẫn đang đối mặt với những điểm nghẽn cũ như quản trị kém linh hoạt, cơ chế ràng buộc, thiếu động lực đổi mới. Trước yêu cầu phát triển mới, Công điện số 77/CĐ-TTg ngày 29/5/2025 của Thủ tướng Chính phủ là hồi chuông thúc giục các DNNN chuyển động mạnh mẽ hơn, tạo lực kéo cho toàn nền kinh tế.
Trụ cột lớn, chuyển động chậm
Theo thống kê, tính đến cuối năm 2024, khu vực doanh nghiệp nhà nước quản lý tổng tài sản khoảng 3,8 triệu tỷ đồng, chiếm hơn 20% tổng tài sản toàn bộ khu vực doanh nghiệp. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động lại chưa tương xứng với quy mô, lợi nhuận nhiều năm chỉ chiếm 10-12% tổng lợi nhuận doanh nghiệp cả nước.
Nhiều doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực then chốt như năng lượng, hạ tầng, tài chính, logistics…song vẫn bị đánh giá là “kém nhanh nhạy, ít cạnh tranh”. Nguyên nhân xuất phát từ mô hình quản trị nặng tính bao cấp, thiếu cơ chế khuyến khích sáng tạo và chậm ứng dụng công nghệ. “Doanh nghiệp nhà nước đang chịu áp lực kép vừa phải đảm đương nhiệm vụ chính trị – xã hội, vừa phải tự chủ trong bối cảnh thị trường cạnh tranh khốc liệt”, PGS.TS Trần Đình Thiên nhận định. Đồng thời, ông cho rằng, nếu không có cải cách mạnh mẽ, khu vực DNNN sẽ khó phát huy vai trò dẫn dắt trong chuỗi giá trị quốc gia.
Đồng quan điểm, ý kiến một số chuyên gia kinh tế cho rằng, hiện nhiều DNNN chưa áp dụng chuẩn quản trị tiên tiến theo thông lệ quốc tế, còn phụ thuộc quá lớn vào ý chí cấp trên, thiếu tự chủ trong hoạch định chiến lược. Bên cạnh đó, việc triển khai dự án, mua sắm, đầu tư vẫn chịu nhiều tầng lớp phê duyệt, dẫn đến tình trạng chậm trễ, đội vốn, hoặc “chạy theo chỉ tiêu” thay vì hiệu quả thực chất. Ngoài ra, áp lực cổ phần hóa và thoái vốn cũng đang khiến nhiều DNNN lúng túng, không rõ vai trò chiến lược sau cổ phần, cũng không dám mạnh tay đầu tư vì lo thất thoát tài sản nhà nước…
Dù phải đối mặt với nhiều thách thức, nhưng thời gian gần đây đã có một số điểm sáng đáng ghi nhận từ khối DNNN. Một số doanh nghiệp sản xuất đã ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào vận hành, giúp giảm chi phí vận hành nhà máy, triển khai số hóa toàn bộ quy trình để tăng năng suất lao động 14%. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp công nghệ – thông tin đã đẩy mạnh đầu tư vào các dịch vụ số, phát triển trung tâm dữ liệu và hạ tầng điện toán đám mây, với mục tiêu trở thành “xương sống” hạ tầng số quốc gia…Những tín hiệu này cho thấy, nếu được cởi trói đúng cách và đúng lúc, các DNNN hoàn toàn có thể đổi vai – từ chỗ bị xem là trì trệ thành lực đẩy cải cách và đổi mới sáng tạo.
Nhiều nút thắt lớn cần được tháo gỡ để DNNN tròn vai “người mở đường”
Theo TS. Nguyễn Minh Phong, chuyên gia kinh tế, trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động, rủi ro địa chính trị gia tăng và xu hướng bảo hộ thương mại quay trở lại, Việt Nam cần những “cánh chim đầu đàn” có sức chống chịu mạnh, đủ khả năng dẫn dắt các ngành mũi nhọn. DNNN chính là công cụ quan trọng để bảo đảm an ninh năng lượng, lương thực, logistics và công nghiệp nền tảng. “DNNN cần đóng vai trò mở đường, đầu tư vào những lĩnh vực tư nhân chưa thể hoặc chưa muốn đầu tư, qua đó tạo dư địa phát triển chung”, ông Phong nhận định. Đồng thời, vai trò gắn kết vùng, gắn kết chuỗi giá trị giữa DNNN và khối tư nhân cũng cần được định vị lại. Thay vì cạnh tranh, cần đặt mục tiêu bổ trợ và dẫn dắt.
Nước ta cần một “cuộc làm mới” toàn diện về thể chế như sửa đổi quy định, luật theo hướng tăng quyền tự chủ cho DNNN. Ban hành quy định về quản trị tiên tiến bắt buộc áp dụng; Đẩy mạnh chuyển đổi số, đặt mục tiêu số hóa toàn bộ hoạt động quản trị, vận hành. Hỗ trợ doanh nghiệp nhà nước triển khai AI, Big Data, Blockchain trong các lĩnh vực chiến lược. Ngoài ra, cho phép một số DNNN thí điểm đầu tư vào công nghệ mới, mô hình mới (như hydrogen, năng lượng tái tạo, công nghệ lõi), đi trước để mở đường cho khối tư nhân.
Không thể để doanh nghiệp nhà nước tiếp tục bị kìm hãm bởi những thủ tục nội bộ rườm rà
Mới đây, ngày 29/5/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Công điện số 77/CĐ-TTg về việc thúc đẩy sản xuất kinh doanh hiệu quả tại các doanh nghiệp nhà nước. Văn bản yêu cầu các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đẩy nhanh tiến độ giải ngân đầu tư công, tập trung xử lý dứt điểm các dự án chậm tiến độ, kém hiệu quả; đồng thời nâng cao năng lực quản trị và ứng dụng công nghệ.
Theo đó, các Bộ, ngành có liên quan phải tập trung tháo gỡ rào cản thể chế, nhất là những quy định đang gây ách tắc trong phê duyệt kế hoạch đầu tư, mua sắm, đấu thầu. Các DNNN cũng được yêu cầu chủ động đề xuất mô hình quản trị mới, ban hành cơ chế thưởng – phạt rõ ràng cho đội ngũ lãnh đạo.
“Không thể để doanh nghiệp nhà nước tiếp tục bị kìm hãm bởi những thủ tục nội bộ rườm rà. Phải trao quyền đi đôi với kiểm soát, tạo cơ chế để họ dám nghĩ, dám làm”, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh trong công điện.
Có thể thấy, Công điện số 77/CĐ-TTg không chỉ là mệnh lệnh hành chính, mà là tín hiệu rõ ràng về sự kiên quyết thay đổi tư duy đối với doanh nghiệp nhà nước. Khi “dòng chảy” được khơi thông bằng thể chế linh hoạt, quản trị hiện đại và tầm nhìn chiến lược, khu vực DNNN sẽ không còn là gánh nặng, mà là điểm tựa cho nền kinh tế vươn xa./.
Nguồn: VTV
