Việt Nam hiện đang nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Thương mại điện tử cũng chiếm hơn 60% tổng quy mô nền kinh tế số của Việt Nam. Tuy nhiên, sự thâm nhập mạnh mẽ của các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới cùng xu hướng livestream bán hàng nở rộ cả trong lẫn ngoài nước đang gây sức ép lớn cho hàng hóa Việt Nam cũng như các doanh nghiệp nội địa. Bên cạnh đó, hoạt động kinh doanh không lành mạnh, trốn thuế và việc quản lý thương mại điện tử xuyên biên giới cũng đặt ra nhiều rủi ro, thách thức.
Việt Nam hiện đang nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới
Trong dự thảo văn bản mà Bộ Công Thương đang lấy ý kiến, có quy định rằng các sàn thương mại điện tử xuyên quốc gia sẽ không được cung cấp hàng hóa, dịch vụ tại Việt Nam nếu chưa hoàn tất thủ tục với cơ quan quản lý nhà nước Việt Nam; hoặc hàng hóa, dịch vụ từ nước ngoài phải đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn của thị trường trong nước. Đây dự kiến sẽ là một nội dung quan trọng khi tiến tới xây dựng dự thảo Luật Thương mại điện tử, và có thể xem như lần đầu tiên Việt Nam ban hành một đạo luật riêng về lĩnh vực này. Theo Cổng thông tin quản lý hoạt động thương mại điện tử, Bộ Công Thương hiện nay có khoảng 15 văn bản pháp lý liên quan đến thương mại điện tử, bao gồm quy định về thuế, quảng cáo, kinh doanh hàng hóa, cùng các thông tư, nghị định và chỉ thị.
“Trong bối cảnh hiện nay, thương mại điện tử tại Việt Nam đã hình thành và phát triển qua một thời gian khá dài, với nhiều vấn đề nảy sinh, nhiều mô hình kinh doanh và phương thức vận hành đã tương đối rõ nét. Vì vậy, đây là thời điểm tương đối phù hợp để xây dựng một đạo luật chuyên biệt, thuộc thẩm quyền của Quốc hội, nhằm quản lý hoạt động thương mại điện tử một cách toàn diện và hiệu quả hơn”, ông Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đánh giá.
Ông Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chia sẻ về hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam hiện nay
Vào cuối năm 2024, sàn thương mại điện tử Temu gây sốc với người tiêu dùng Việt Nam bởi mức giá hàng hóa vô cùng rẻ. Tuy nhiên, đến sáng ngày 24/1, nền tảng này buộc phải tạm ngừng hoạt động để hoàn tất thủ tục đăng ký theo yêu cầu của Bộ Công Thương. Khi truy cập ứng dụng, trên màn hình hiện thông báo cho biết Temu đang phối hợp với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) để đăng ký cung cấp dịch vụ thương mại điện tử tại Việt Nam. Nhưng liệu cơ quan quản lý có thể kiểm soát toàn diện và áp dụng biện pháp tương tự đối với mọi sàn thương mại điện tử khác hay không, khi các nền tảng hiện nay hoạt động dưới nhiều hình thức? Không chỉ xây dựng website hoặc ứng dụng, nhiều doanh nghiệp còn kinh doanh qua mạng xã hội hay thậm chí lập “kho livestream” ngay trong nội đô tại một số đô thị lớn, giúp hàng ngoại có con đường ngắn nhất đến tay người tiêu dùng Việt Nam.
Theo ông Đức, về nguyên tắc, pháp luật chỉ được đặt ra khi vấn đề đã phát sinh, đã tồn tại trên thị trường và bộc lộ những tác động tiêu cực nhất định như ảnh hưởng đến lợi ích công cộng, vi phạm nghĩa vụ thuế,… Lúc đó, nhà nước mới can thiệp. Trong trường hợp này, ban đầu, hoạt động bán hàng với giá rẻ và rất tiện lợi cho người tiêu dùng. Đây là một cơ hội kinh doanh chính đáng cho những cá nhân, doanh nghiệp mới tham gia thị trường, tìm kiếm lợi nhuận. Về mặt quản lý nhà nước, trước hết cần để thị trường vận hành. Sau đó, các cơ quan chức năng sẽ đánh giá: hàng hóa nhập vào có đảm bảo quy định xuất nhập khẩu không, chất lượng có đạt tiêu chuẩn không, các nghĩa vụ thuế đã được thực hiện đầy đủ chưa,…
Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiêu thụ hàng hóa, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân
“Để thành lập một sàn thương mại điện tử tại Việt Nam hiện nay không quá phức tạp. Theo các quy định của pháp luật, cụ thể là Nghị định 52 và Nghị định 85, yêu cầu cơ bản bao gồm: Chủ thể xin phép phải được thành lập hợp pháp, có tư cách pháp nhân; Nộp đề án hoạt động của sàn thương mại điện tử, trong đó trình bày rõ cách thức vận hành, biện pháp đảm bảo an toàn, an ninh thông tin, bảo mật dữ liệu người dùng, quy trình xử lý hàng giả/hàng nhái, giải quyết tranh chấp,… Tất cả những nội dung trên chỉ cần được nộp ở dạng đề án và nếu đáp ứng đủ, cơ quan quản lý nhà nước sẽ cấp phép. Thực tế, số lượng sàn đã đăng ký và được chấp thuận là khá lớn, mỗi năm có hàng trăm website, sàn thương mại điện tử hoặc ứng dụng bán hàng mới”, ông Đức cho biết.
Ông Đức cho rằng việc phân loại hàng hóa theo nguồn gốc trong nước hay nước ngoài hiện vẫn chưa thật sự rõ ràng. Trong chuỗi cung ứng toàn cầu, xác định nguồn gốc của hàng hóa không phải chuyện đơn giản. Ví dụ, một chiếc áo có thể được may trong nước, nhưng điện thoại “made in Vietnam” lại sử dụng linh kiện nhập khẩu từ nhiều nơi khác. Dù vậy, ít nhất vẫn cần minh bạch cho người tiêu dùng biết xuất xứ của sản phẩm. Việc này đảm bảo quyền tự do lựa chọn: họ muốn mua hàng từ nước nào, xuất xứ ra sao, đều có thông tin để quyết định.
Mặt khác, hàng nhập khẩu cần tuân thủ đầy đủ các quy định về thuế xuất nhập khẩu, cũng như những tiêu chuẩn an toàn cần thiết. Một nhà sản xuất nội địa khi đưa hàng ra thị trường phải trải qua quá trình kiểm tra chất lượng nghiêm ngặt; trong khi đó, một sản phẩm tương tự được nhập với số lượng nhỏ có thể lọt qua các khâu kiểm tra, dẫn đến bất công. Nhà sản xuất trong nước dễ nản lòng nếu mình phải đáp ứng nhiều yêu cầu, còn hàng ngoại lại được ưu ái.
Năm vừa qua, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ của Việt Nam ước tính vượt mốc 25 tỷ USD, tăng khoảng 20% so với năm 2023. Con số này cao hơn so với dự báo 22 tỷ USD trước đó của Google, Temasek và Bain & Company. Với kết quả này, trong khu vực, quy mô thương mại điện tử Việt Nam hiện chỉ xếp sau Indonesia và Thái Lan. Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiêu thụ hàng hóa, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân, đồng thời mở ra cơ hội việc làm cho hàng trăm nghìn người kinh doanh trực tuyến, qua đó đóng góp không nhỏ vào nguồn thu cho ngân sách nhà nước.
Trong khu vực, quy mô thương mại điện tử Việt Nam hiện chỉ xếp sau Indonesia và Thái Lan
“Hiện nay, nhiều doanh nghiệp phản ánh sự bất công giữa sàn thương mại điện tử trong nước và sàn xuyên biên giới. Chẳng hạn, sàn xuyên biên giới chỉ cần đăng ký khi số đơn hàng tại Việt Nam đạt một ngưỡng nhất định (như 100.000 đơn/năm), trong khi sàn nội địa phải làm thủ tục này ngay từ đơn hàng đầu tiên. Tương tự, nhà sản xuất trong nước chịu nhiều quy định nghiêm ngặt, còn hàng nhập khẩu (nhập lẻ) thường không phải nộp thuế. Điều này gây bất lợi cho doanh nghiệp nội địa. Do đó, khi xây dựng Luật Thương mại điện tử mới, cần đặt yếu tố công bằng giữa các chủ thể lên hàng đầu, ít nhất phải đảm bảo cạnh tranh bình đẳng”, ông Đức nhấn mạnh.
Hiện nay, ngành thuế đã thu thập đủ dữ liệu về 725.000 tổ chức, cá nhân kinh doanh trên các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội, nắm rõ ngành hàng và doanh thu để rà soát, đối chiếu. Năm vừa qua, hơn 30.000 trường hợp kinh doanh thương mại điện tử có dấu hiệu vi phạm đã bị truy thu và xử phạt tổng cộng 1.223 tỷ đồng, đưa số thu thuế từ hoạt động này lên khoảng 116.000 tỷ đồng, tăng 22%. Đây là kết quả đáng khích lệ trong nỗ lực chống thất thu thuế.
Tuy nhiên, sự tham gia ngày càng sâu của các tập đoàn thương mại điện tử nước ngoài, đặc biệt với lợi thế hàng giá rẻ, mạng lưới giao vận hiện đại và hỗ trợ từ mô hình kinh doanh công nghệ đang tạo sức ép cạnh tranh lớn cho hàng hóa Việt Nam. Vì thế, cần xây dựng khung khổ pháp lý chặt chẽ hơn để vừa khuyến khích những mô hình kinh doanh mới, vừa đảm bảo cạnh tranh bình đẳng với sản phẩm trong nước.
Nguồn: VTV
