Hướng đến chuyển đổi số – hơn bao giờ hết là yêu cầu cấp bách đặt ra đối với các tiểu thương chợ truyền thống. Thông qua đó mở ra cơ hội giúp tiểu thương tiếp cận công nghệ, bán hàng trên các nền tảng, sàn thương mại điện tử để tồn tại và phát triển theo đúng xu hướng hiện nay.
Tiểu thương lao đao khi xu hướng tiêu dùng thay đổi
Chợ truyền thống từ lâu đã là một phần không thể thiếu trong đời sống người dân Việt Nam. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số và thói quen tiêu dùng thay đổi đã khiến nhiều tiểu thương gặp khó khăn trong việc duy trì doanh thu và khả năng cạnh tranh.
Do đó, đến nay, không còn quanh quẩn với chiếc sổ nợ, chiếc cân đồng hồ và dòng người qua lại trong chợ truyền thống, tiểu thương Việt Nam đang dần thay đổi cách thức kinh doanh để thích ứng với thời đại số.
Theo số liệu thống kê của Sở Công Thương TP.HCM, thành phố hiện có 232 chợ gồm 3 chợ đầu mối và 229 chợ dân sinh. Hiện nay lượng khách đến chợ giảm 20 – 30% so với thời điểm trước dịch Covid -19 và giảm 30 – 50% so với thời điểm năm 2019.
“Khi tại cửa hàng, lượng khách qua lại và mua hàng hóa dần thưa thớt, tôi đã chuyển hướng sang bán online trên các nền tảng số, sàn thương mại điện tử và mạng xã hội. Tuy nhiên, do chưa có nhiều kinh nghiệm và hiểu biết về công nghệ còn hạn hẹp nên lượng khách chưa nhiều. Bán cả hai phương thức cửa hàng truyền thống và online, vậy mà còn lỗ nữa thì tôi cũng phải tính nghỉ kinh doanh”, chị Hà Thị Vân, một tiểu thương bán hàng tiêu dùng tại chợ Nghĩa Tân (Hà Nội) chia sẻ.
Câu chuyện trên không còn là chuyện của riêng chị Vân, hay của riêng một khu chợ mà đang là vấn đề hiện hữu khắp nơi. Thậm chí, chỉ trong thời gian ngắn, khắp các con phố và ngõ chợ đã chứng kiến những cánh cửa đóng kín, không còn cảnh hàng hóa trưng bày buôn bán tấp nập như trước. Điều này thể hiện một lát cắt của sự đổi chiều dòng chảy thương mại nhỏ lẻ.
Nhiều tiểu thương không bám trụ được với nghề.
“Chiếc phao cứu sinh” giúp tiểu thương bám trụ
Chuyển đổi số là hướng đi thiết yếu để các tiểu thương tại chợ truyền thống thích nghi với xu thế, từng bước tham gia vào thị trường thương mại điện tử. Chị Vân kể, khoảng hơn 1 năm trước, chị bắt đầu học livestream bán hàng. Những buổi đầu, lượng người xem lèo tèo vài ba chục lượt, đơn hàng đếm trên đầu ngón tay. Nhưng chỉ sau vài tháng kiên trì, cùng với việc đăng bài thường xuyên trên mạng xã hội, chị đã xây dựng được một tệp khách hàng trung thành từ khắp nơi. Doanh thu tăng khoảng 10 – 20% so với bán tại chợ”, chị Vân cho biết.
Có thể thấy, chuyển đổi số trong hoạt động bán lẻ nhỏ lẻ đang diễn ra theo cách âm thầm nhưng mạnh mẽ. Theo chuyên gia thị trường Trần Mạnh Hùng, trong bối cảnh thói quen của người tiêu dùng thay đổi, có xu hướng mua bán trực tuyến nhiều hơn, bắt buộc các tiểu thương chợ truyền thống phải thay đổi để tồn tại. Việc ứng dụng công nghệ vào kinh doanh không chỉ giúp tiểu thương mở rộng kênh bán hàng mà còn tiết kiệm chi phí vận hành và nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng.
Hơn thế nữa, nhiều chuyên gia kinh tế cũng cho rằng, chuyển đổi số không chỉ giúp các tiểu thương kinh doanh hiệu quả hơn, mà còn tạo điều kiện để họ theo kịp xu hướng tiêu dùng mới, đưa ra quyết định phù hợp với thị trường. Mặt khác còn mở ra cơ hội kinh doanh bình đẳng, dù là tiểu thương ở vùng sâu, vùng xa hay thành thị, đều có thể tiếp cận người tiêu dùng một cách công bằng.
Chính phủ đã xác định rõ định hướng hỗ trợ tiểu thương trong chuyển đổi số thông qua các kế hoạch và chính sách cụ thể. Theo Quyết định số 645/QĐ-TTg, Kế hoạch phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025, việc triển khai các chương trình hỗ trợ chuyển đổi số cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, bao gồm cả hộ kinh doanh cá thể và tiểu thương.
Tiếp nối định hướng đó, Kế hoạch phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2025 – 2030 tiếp tục đặt mục tiêu thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các khu vực, giúp tiểu thương ở mọi vùng miền có cơ hội tiếp cận công nghệ số và tham gia vào hệ sinh thái thương mại điện tử.
Hiện chuyển đổi số đang lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng tiểu thương. Theo lãnh đạo Bộ Công thương, từ đầu năm 2025, nhiều chương trình tập huấn và triển khai mua bán online, livestream do các sở công thương địa phương thực hiện…đã thu hút hàng chục nghìn tiểu thương tham gia…
Điều đáng nói, không chỉ dừng lại ở hoạt động tự phát của cá nhân tiểu thương, mà hàng loạt sàn thương mại điện tử như Tiki, Shopee, Lazada hay các startup logistics cũng bắt đầu đưa ra các giải pháp thiết kế riêng cho nhóm tiểu thương, hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Một số nền tảng như Sendo hay Postmart còn hợp tác với bộ, ngành liên quan để “đưa chợ truyền thống lên chợ số”.
“Điểm đáng ghi nhận lớn nhất giữa làn sóng chuyển đổi số hiện nay đối với các tiểu thương chính là sự chủ động tìm hướng đi mới. Nếu như trước đây, hộ kinh doanh rất ngại công nghệ, hoặc xem công nghệ là ‘”thứ của người trẻ”, thì bây giờ chính họ là người tìm cách học, tự quay video, tự xử lý đơn hàng trên điện thoại”, ông Hùng phân tích.
Theo khảo sát tại các chương trình tập huấn chuyển đổi số do Bộ Công thương và các địa phương triển khai, ngày càng có nhiều tiểu thương bày tỏ mong muốn duy trì hình thức bán hàng qua mạng, cho thấy xu hướng thương mại truyền thống đang dần chuyển mình…
Cần sự hỗ trợ về hạ tầng kết nối và logistics
Tuy nhiên, không phải tiểu thương nào cũng dễ dàng bước vào kỷ nguyên số. Khác với chị Hà, anh Dương Thế Ninh – một tiểu thương bán đồ da và vải vóc tại chợ Đồng Xa (Hà Nội) chia sẻ: “Tôi cũng muốn học bán hàng online để mở rộng phạm vi khách hàng, duy trì và phát triển kinh doanh trong bối cảnh khó khăn này, nhưng vẫn chưa thực hiện được.
Thực tế cho thấy khoảng cách số vẫn là một rào cản lớn, đặc biệt với nhóm tiểu thương cao tuổi, hoặc không sống tại các đô thị lớn. Mặc dù chính quyền nhiều địa phương đang tích cực gỡ khó, mở các lớp huấn luyện kỹ năng livestream và marketing số cho tiểu thương, hay thí điểm dự án “Chợ số thông minh”, sử dụng mã QR để truy xuất nguồn gốc, hỗ trợ thanh toán điện tử, sổ ghi nợ điện tử bằng giọng nói dành cho người lớn tuổi…Tuy nhiên, đến nay hiệu quả đem lại vẫn còn giới hạn.
Theo bà Phạm Thùy Trang – Giám đốc điều hành một startup chuyên số hóa chợ truyền thống nhận định, điều quan trọng không nằm ở công nghệ phức tạp, hay kỹ năng bán hàng số, mà bài toán còn lại là hạ tầng kết nối và logistics.
Một số khảo sát của các sàn thương mại điện tử cho thấy, rất nhiều tiểu thương bỏ cuộc sau vài tháng thử kinh doanh online vì khâu giao hàng không hiệu quả, hàng hóa bị hoàn, vận chuyển lâu, hoặc chi phí quá cao. Đây là khoảng trống mà các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, đặc biệt ở cấp tỉnh và huyện, cần tiếp tục lấp đầy trong giai đoạn tới.
Rõ ràng, chuyển đổi số cho tiểu thương không đơn thuần là việc “lên sàn”, mà là một hành trình thay đổi tư duy kinh doanh – từ trực tiếp sang kết hợp, từ kinh nghiệm sang dữ liệu, từ phụ thuộc vào dòng khách qua chợ sang chủ động tiếp cận người tiêu dùng mọi lúc, mọi nơi.
Trong bối cảnh sức mua suy yếu, cạnh tranh gia tăng và thị trường thay đổi liên tục, chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà là cơ hội sống còn để tiểu thương “nâng đời” – cả về thu nhập, sự chủ động và vị thế trong nền kinh tế số./.
Nguồn: VTV
