Cần cẩu đang làm việc trên các chồng container tại Cảng Bangkok ở Bangkok, Thái Lan, ngày 10/4/2025. (Ảnh: AP)
Toàn cầu hóa – vốn được ca ngợi là động lực tăng trưởng toàn cầu trong suốt ba thập kỷ qua – đang bước vào một thời kỳ rạn nứt chưa từng có. Từ chiến tranh thương mại giữa các siêu cường, khủng hoảng chuỗi cung ứng, đến những chính sách “nội địa hóa” mang màu sắc bảo hộ, thế giới đang chứng kiến sự thoái trào của mô hình kinh tế từng giúp hàng tỷ người thoát nghèo. Trong bối cảnh đó, các quốc gia như Việt Nam cần chuẩn bị sẵn sàng cho một kỷ nguyên mới, nơi mà hội nhập không còn là mặc định, rủi ro phân mảnh ngày càng cao.
Chủ nghĩa bảo hộ trở lại
Từng được xem là quốc gia dẫn dắt toàn cầu hóa, giờ đây Mỹ đã trở thành lực lượng chính thúc đẩy chủ nghĩa bảo hộ. Trong nhiệm kỳ thứ hai, ông Donald Trump tuyên bố áp mức thuế cơ bản 10% cho mọi hàng nhập khẩu, và cao hơn nữa với Trung Quốc (145%), Việt Nam (46%) và châu Âu (20%). Chính sách này nhằm “đưa việc làm quay trở lại nước Mỹ”, nhưng đồng thời cũng gây ra những làn sóng phản ứng trên khắp thế giới.
Tổng thống Donald Trump. (Ảnh: AP)
Liên minh châu Âu, dù kiên định với thương mại tự do, cũng bắt đầu có dấu hiệu phòng thủ. Tháng 3/2025, Ủy ban châu Âu mở cuộc điều tra chống bán phá giá với xe điện Trung Quốc và cảnh báo sẽ áp thuế nếu phát hiện hành vi trợ cấp. Theo Financial Times, giới lãnh đạo EU đang nghiêm túc cân nhắc các biện pháp “phòng vệ chiến lược” – một thuật ngữ từng xa lạ với chính họ cách đây vài năm.
Chuỗi cung ứng bị phân rã
Các tập đoàn đa quốc gia – trụ cột của toàn cầu hóa – đang tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Nếu trước đây tối ưu chi phí là ưu tiên hàng đầu, thì nay ổn định địa chính trị và khả năng kiểm soát được đặt lên hàng đầu. Điều này dẫn tới xu hướng “friendshoring” – chuyển nhà máy sang các quốc gia đồng minh.
Một người đi bộ qua bãi đậu xe tại Sân bay quốc tế Harry Reid, ngày 9/4/2025, tại Las Vegas. (Ảnh: AP)
Theo báo cáo của HSBC, các công ty công nghệ Mỹ đang rút khỏi Trung Quốc và tìm đến Việt Nam, Mexico, Ấn Độ. Tuy nhiên, việc di chuyển không đơn giản. Những quốc gia thay thế phải đầu tư hạ tầng, đào tạo nhân lực, đồng thời đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt trong việc thu hút vốn FDI.
Trong lĩnh vực công nghệ, các lệnh cấm bán thiết bị bán dẫn cao cấp cho Trung Quốc từ phía Mỹ khiến thị trường công nghệ toàn cầu bị chia đôi. Các nhà sản xuất chip như TSMC (Đài Loan), Samsung (Hàn Quốc) và Intel (Mỹ) đều buộc phải lựa chọn giữa các thị trường đối nghịch. Reuters mô tả đây là “bức tường công nghệ” của thế kỷ 21.
Toàn cầu hóa không biến mất – mà đang tái cấu trúc
Không ít chuyên gia cho rằng, toàn cầu hóa không hoàn toàn biến mất mà đang thay đổi hình dạng. Adam Tooze – sử gia kinh tế tại Đại học Columbia – nhận định: “Toàn cầu hóa không chết, nó đang được viết lại bởi địa chính trị”. Các liên minh như Quad (Mỹ, Nhật, Ấn Độ, Australia), BRICS+, hay CPTPP được xem là minh chứng cho một kiểu hội nhập có điều kiện: chọn lọc đối tác và đặt an ninh lên hàng đầu.
Một góc nhìn về tác phẩm điêu khắc đồng tiền Euro của châu Âu, tại khu tài chính chính của Đức ở Frankfurt, Đức, ngày 9/4/2025. (Ảnh: AP)
Đồng thời, thương mại nội khối và khu vực ngày càng tăng. Theo số liệu của WTO, thương mại nội khối ASEAN trong năm 2024 tăng 21% so với năm trước đó. Tại châu Phi, khu vực thương mại tự do AfCFTA cũng đang khởi động đầy tham vọng nhằm tạo ra một thị trường thống nhất cho gần 1,3 tỷ dân.
Việt Nam: Cơ hội và rủi ro đan xen
Với vị thế là một nền kinh tế mở, Việt Nam chịu tác động sâu sắc từ quá trình toàn cầu hóa và cả sự đảo ngược của nó. Trong ngắn hạn, việc Mỹ và châu Âu siết chặt thương mại với Trung Quốc tạo ra không gian cho Việt Nam. Nhiều tập đoàn đa quốc gia chuyển nhà máy sang các khu công nghiệp tại Bắc Ninh, Hải Phòng, Đồng Nai.
Một người mua hàng chọn táo nhập khẩu tại một siêu thị ở Hà Nội, Việt Nam vào ngày 10/4/2025. (Ảnh: AP)
Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, vốn FDI đăng ký vào Việt Nam trong quý I/2025 tăng 17% so với cùng kỳ, chủ yếu vào lĩnh vực điện tử, bán dẫn và logistic – cho thấy Việt Nam đang trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng mới.
Tuy nhiên, rủi ro cũng không nhỏ. Khi Mỹ áp thuế 46% lên hàng hóa Việt Nam, nhiều mặt hàng chủ lực như gỗ, dệt may, thủy sản sẽ bị ảnh hưởng nặng. Theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, nếu duy trì mức thuế này trong 12 tháng, kim ngạch xuất khẩu gỗ sang Mỹ có thể giảm 30%, kéo theo hệ lụy về việc làm và doanh thu của hàng trăm doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, xu hướng “an ninh kinh tế” có thể khiến các nước phát triển gia tăng yêu cầu về tiêu chuẩn, xuất xứ và bảo mật dữ liệu, gây thêm áp lực tuân thủ cho doanh nghiệp Việt.
Tương lai của trật tự toàn cầu
Với xu hướng phân mảnh hiện tại, nhiều tổ chức quốc tế cảnh báo thế giới có thể chứng kiến sự suy giảm tăng trưởng dài hạn. Báo cáo mới nhất của UNCTAD (tháng 4/2025) ước tính, nếu toàn cầu hóa suy giảm thêm 15%, GDP toàn cầu có thể giảm 7% trong vòng 5 năm tới.
Trong khi đó, Brookings Institution cho rằng, các nước đang phát triển – nơi phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu và vốn nước ngoài – sẽ là nhóm chịu tổn thất lớn nhất. Cụ thể, nhóm nước có dự trữ ngoại hối thấp, nợ công cao và lệ thuộc vào nguyên liệu thô có thể rơi vào khủng hoảng thanh khoản nếu dòng vốn đảo chiều.
Một người đàn ông nhìn điện thoại di động của mình gần bảng điện tử hiển thị giá cổ phiếu tại Sàn giao dịch chứng khoán Indonesia, ở Jakarta, Indonesia, ngày 9/4/2025. (Ảnh: AP)
Đối với Việt Nam, bài toán không chỉ là thu hút FDI, mà còn là nâng cấp nền kinh tế. Chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành từng cảnh báo: “Nếu vẫn là nền kinh tế gia công, chúng ta sẽ dễ bị bỏ lại trong một thế giới phân tầng mới”. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về cải cách thể chế, nâng chất lượng nhân lực và phát triển công nghệ lõi trong nước.
Toàn cầu hóa không hoàn toàn sụp đổ, nhưng chắc chắn đã thay đổi. Một trật tự mới đang được hình thành, nơi mà an ninh, giá trị chiến lược và vị thế địa chính trị lấn át các nguyên tắc thị trường tự do. Với Việt Nam, điều này đồng nghĩa với cơ hội song hành thách thức. Chỉ có sự chủ động về chính sách, cải cách mạnh mẽ và tầm nhìn dài hạn mới giúp đất nước giữ vững vị trí trong thế giới đang biến động không ngừng.
Nguồn: VTV
