Toàn cầu hóa đang phân rã, chủ nghĩa bảo hộ lan rộng, các chuỗi cung ứng bị tái cấu trúc và đồng USD đối mặt với thách thức chưa từng có. Trong bối cảnh đó, một trật tự kinh tế thế giới mới đang hình thành: phức tạp hơn, phân mảnh hơn và khó đoán định hơn. Dưới đây là những chuyển động địa kinh tế toàn cầu, vai trò của các siêu cường và vị thế chiến lược của Việt Nam trong kỷ nguyên tái định hình toàn cầu hóa.
Từ Bretton Woods đến rạn nứt hậu toàn cầu hóa
Trật tự kinh tế thế giới sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai được thiết lập tại hội nghị Bretton Woods năm 1944, đặt nền móng cho một hệ thống tài chính ổn định với sự chi phối của đồng USD cùng các thể chế đa phương như IMF và Ngân hàng Thế giới. Hệ thống này thúc đẩy thương mại, tái thiết hậu chiến và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
Hội nghị Mùa xuân của Ngân hàng Thế giới IMF tại trụ sở Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ở Washington, ngày 25/4/2025. (Ảnh: AP)
Tuy nhiên, từ đầu thế kỷ 21, mô hình toàn cầu hóa bắt đầu lộ rõ những điểm yếu: khủng hoảng tài chính năm 2008 cho thấy rủi ro lan truyền hệ thống; COVID-19 phơi bày sự phụ thuộc quá mức vào chuỗi cung ứng tập trung; còn cạnh tranh Mỹ – Trung làm suy yếu lòng tin vào các nguyên tắc thương mại tự do.
Tái định hình vai trò các siêu cường
Mỹ – trung tâm của trật tự cũ – đang chuyển dịch mạnh mẽ. Chính quyền Tổng thống Donald Trump và các chính sách sau đó đã thúc đẩy làn sóng bảo hộ, với thuế quan cao, ưu đãi sản xuất nội địa và siết kiểm soát công nghệ. Các công ty Mỹ được khuyến khích “reshoring” – đưa chuỗi cung ứng về gần lãnh thổ trong nước nhằm đảm bảo an ninh kinh tế.
Ngược lại, Trung Quốc nỗ lực mở rộng ảnh hưởng kinh tế qua sáng kiến Vành đai – Con đường (BRI), xây dựng quan hệ thương mại sâu với các nước đang phát triển. Quốc gia này cũng đẩy mạnh thanh toán xuyên biên giới bằng nhân dân tệ và phát triển hệ thống tài chính độc lập khỏi phương Tây.
Các container vận chuyển được nhìn thấy đã sẵn sàng để vận chuyển tại Cảng Quảng Châu ở quận Nam Sa, tỉnh Quảng Đông, miền nam Trung Quốc, ngày 17/4/2025. (Ảnh: AP)
EU lại đi theo con đường “tự chủ chiến lược” – giảm lệ thuộc vào chuỗi cung ứng bên ngoài, đặc biệt trong năng lượng, pin, và bán dẫn. Việc kiểm soát FDI, siết tiêu chuẩn carbon và hỗ trợ công nghiệp xanh được đẩy mạnh từ 2023.
Sự phân mảnh chuỗi cung ứng
Một trong những thay đổi rõ nhất trong trật tự kinh tế hiện tại là sự phân mảnh chuỗi giá trị toàn cầu. Từ sau đại dịch, các công ty lớn không còn đặt yếu tố chi phí lên hàng đầu, mà ưu tiên ổn định chính trị, độ tin cậy và khả năng phục hồi.
Một robot Unitree bắt tay với một vị khách tham dự hội nghị tại Hội nghị thượng đỉnh và triển lãm về robot, ngày 30/4/2025, tại Boston. (Ảnh: AP)
Báo cáo McKinsey 2024 cho thấy, hơn 23% doanh nghiệp toàn cầu đã thay đổi một phần chuỗi cung ứng vì lý do địa chính trị. Các trung tâm sản xuất đang dịch chuyển từ Trung Quốc sang Việt Nam, Ấn Độ, Mexico, Indonesia. Tuy nhiên, thay thế không dễ: hạ tầng, nhân lực và chi phí chuyển đổi là những rào cản lớn.
Thế giới chuyển từ “toàn cầu hóa tuyến tính” sang “khu vực hóa đa cực” – nơi chuỗi cung ứng được thiết kế theo khối: Mỹ và đồng minh, Trung Quốc và các đối tác BRI, ASEAN và CPTPP…
Tài chính toàn cầu và sự xói mòn vị thế của đồng đô la Mỹ
Đô la Mỹ vẫn là đồng tiền dự trữ và giao dịch chính, nhưng vị thế thống trị của nó đang bị xói mòn. Theo Bloomberg, năm 2024 tỷ trọng dự trữ bằng USD trong các ngân hàng trung ương đã giảm xuống 58% – mức thấp nhất 30 năm qua.
(Ảnh minh hoạ: Unsplash)
Các nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Nga và cả EU đang phát triển hệ thống thanh toán thay thế SWIFT, tăng thanh toán bằng nội tệ, hoặc thử nghiệm CBDC (tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương). Liên minh châu Âu thúc đẩy đồng Euro qua trái phiếu xanh và các công cụ tài chính khu vực.
Trong khi USD vẫn giữ vai trò trung tâm, thế giới có dấu hiệu bước vào thời kỳ “đa tệ”, nơi giao dịch và dự trữ phân bổ linh hoạt theo quan hệ chính trị – kinh tế.
Các khối kinh tế khu vực trỗi dậy
Khi toàn cầu hóa phân rã, các hiệp định thương mại khu vực trở thành trụ cột. RCEP, CPTPP, USMCA, EU, Liên minh Á – Âu và BRICS+ đều phản ánh xu thế hội nhập có chọn lọc. ASEAN, với vị trí trung lập và dân số gần 700 triệu người, nổi lên như trung tâm kết nối.
Một lá cờ châu Âu tung bay trước các tòa nhà ngân hàng ở Frankfurt, Đức, ngày 25/4/2025. (Ảnh: AP)
Tại châu Phi, AfCFTA đang đặt nền móng cho một thị trường nội khối lớn nhất hành tinh. Trong khi đó, BRICS mở rộng (gồm cả Arab Saudi, UAE, Ai Cập…) đang bàn thảo đồng tiền giao dịch chung nhằm giảm phụ thuộc vào phương Tây.
Sự trỗi dậy của các khối này đang phân định lại “bản đồ thương mại” và làm mờ đi vai trò của các tổ chức đa phương truyền thống như WTO.
Việt Nam trong trật tự mới
Việt Nam là một trong số ít quốc gia hưởng lợi từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu. Với 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký kết và có hiệu lực, nền kinh tế Việt Nam có vị thế thuận lợi để tiếp cận các thị trường lớn và đa dạng hóa đối tác.
Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, vốn FDI vào Việt Nam năm 2024 đạt 36 tỷ USD, mức cao nhất trong vòng 5 năm. Các lĩnh vực thu hút đầu tư nổi bật bao gồm điện tử, sản xuất linh kiện ô tô, năng lượng tái tạo và logistics.
Một người mua hàng chọn táo nhập khẩu tại một siêu thị ở Hà Nội, Việt Nam vào ngày 10/4/2025. (Ảnh: AP)
Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với những thách thức rõ rệt: nguy cơ từ các rào cản thương mại mới như thuế carbon, yêu cầu truy xuất nguồn gốc; cạnh tranh chi phí với các quốc gia mới nổi khác; và áp lực cải cách thể chế, đặc biệt trong các lĩnh vực môi trường đầu tư, công nghệ và giáo dục.
Trong bối cảnh thế giới phân cực, Việt Nam cần duy trì chính sách đối ngoại cân bằng, giữ vững vị thế trung lập chiến lược và tránh bị cuốn vào các trục đối đầu.
Kịch bản tương lai và gợi ý chính sách
Trật tự kinh tế mới không có nghĩa là chấm dứt toàn cầu hóa, mà là điều chỉnh theo hướng bền vững và an ninh hơn. Các dòng vốn, thương mại và dữ liệu sẽ ngày càng đi theo logic “đồng minh – đối tác tin cậy” hơn là chỉ dựa trên giá cả.
Một nhân viên bán hàng sắp xếp giày tại một cửa hàng Nike ở Hà Nội, Việt Nam vào ngày 10/4/2025. (Ảnh: AP)
Đối với Việt Nam, chiến lược thời hậu toàn cầu hóa cần tập trung vào:
– Xây dựng hệ sinh thái công nghiệp công nghệ cao
– Đẩy nhanh cải cách thể chế, đơn giản hóa hành chính
– Đầu tư cho nhân lực số, giáo dục STEM, năng lực quản trị
– Chủ động tham gia định hình các tiêu chuẩn ESG và kỹ thuật mới
– Tăng cường liên kết khu vực, củng cố vai trò trong ASEAN và CPTPP
Thế giới đang đứng trước một cuộc tái định hình sâu sắc về trật tự kinh tế. Dù nhiều yếu tố bất định, nhưng xu thế khu vực hóa, bảo hộ có chọn lọc và dịch chuyển quyền lực là điều không thể đảo ngược. Trong bối cảnh đó, Việt Nam phải đi từ vị thế “tham gia” sang “chủ động”, xây dựng năng lực nội sinh để thích ứng và dẫn dắt trong một thế giới nhiều trung tâm mới.
Nguồn: VTV
