Triển khai Nghị quyết 68: Gỡ điểm nghẽn thể chế

Nghị quyết 68 xác định kinh tế tư nhân là động lực quan trọng của Việt Nam, nhưng các rào cản thể chế về pháp lý, tài chính, và đất đai đang kìm hãm tiềm năng. Các chuyên cùng doanh nghiệp đã mổ xẻ các “điểm nghẽn” và đề xuất giải pháp như cơ chế sandbox, minh bạch hóa môi trường kinh doanh, cơ quan quản lý Nhà nước đồng hành chia sẻ để khơi thông nguồn lực tư nhân.

Điểm nghẽn thể chế – rào cản lớn nhất

Tại tọa đàm “Gỡ Điểm Nghẽn Thể Chế – Khơi Thông Nguồn Lực Tư Nhân” do Trung tâm Truyền hinh Việt Nam tại TP Hồ Chí Minh (VTV9), các chuyên gia, doanh nhân và nhà hoạch định chính sách đã thảo luận sôi nổi về những rào cản kìm hãm khu vực tư nhân – động lực quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. TS. Nguyễn Xuân Thành, chuyên gia từ Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright, nhấn mạnh: “Kinh tế tư nhân đóng góp 55% kim ngạch xuất khẩu, 48% giá trị gia tăng và 60% việc làm chính thức từ 2021-2023, nhưng đang bị kìm hãm bởi các rào cản thể chế.” Dữ liệu từ Cục Thống kê Quốc gia củng cố nhận định này, như một hồi chuông cảnh tỉnh về thực trạng hiện nay.

Những rào cản thể chế không mới nhưng vẫn dai dẳng. TS. Thành chỉ ra cơ chế “xin – cho”, tư duy “không quản được thì cấm” và thủ tục hành chính rườm rà đang làm lãng phí thời gian, nguồn lực của doanh nghiệp. Ông Đinh Hồng Kỳ, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh, đề xuất xây dựng hệ thống đánh giá tuân thủ minh bạch, áp dụng cho mọi doanh nghiệp. Doanh nghiệp xếp hạng A, tuân thủ đầy đủ tiêu chuẩn, sẽ được miễn kiểm tra định kỳ về thuế, phòng cháy chữa cháy hay bảo hiểm lao động. Ngược lại, doanh nghiệp xếp hạng B hoặc C sẽ chịu kiểm tra nghiêm ngặt. “Hệ thống này sẽ cởi trói cho doanh nghiệp, tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, đúng tinh thần Nghị quyết 68,” ông Kỳ nhấn mạnh.

Bà Nguyễn Thanh Hương, Giám đốc Đầu tư Tập đoàn Nam Long, chia sẻ khó khăn trong ngành bất động sản. “Quỹ đất là huyết mạch, nhưng tranh chấp kéo dài và cơ chế phân bổ thiếu minh bạch đang làm đình trệ nhiều dự án,” bà nói. Theo bà, một môi trường cạnh tranh công bằng, nơi doanh nghiệp tư nhân được tiếp cận đất đai minh bạch, là điều kiện tiên quyết để khai thác tiềm năng ngành.

Ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng Giám đốc Công ty T&T Vina, đề cập đến ngành nông nghiệp, nơi tư duy “quản không được thì cấm” kìm hãm sáng kiến. Ông dẫn chứng trường hợp trồng sầu riêng: nông dân cần vốn lớn nhưng không thể thế chấp tài sản hình thành trên đất do chính sách chỉ công nhận sổ đỏ quyền sử dụng đất. “Chính phủ cần cho phép thế chấp tài sản trên đất nông nghiệp để khơi thông nguồn vốn”, ông đề xuất.

Vấn đề không chỉ dừng ở pháp lý hay đất đai. Ông Trần Thành Trọng, Tổng Giám đốc Công ty CP Sáng Ban Mai, chỉ ra “nỗi sợ trách nhiệm” của cán bộ thực thi. Ông kể, nhiều hồ sơ bị trì hoãn chỉ vì cán bộ không dám quyết định, sợ sai. “Nếu tinh thần Nghị quyết 68 thấm vào từng cán bộ, thời gian xử lý sẽ rút ngắn đáng kể,” ông nói.

Vấn đề tiếp cận vốn cũng là một “điểm nghẽn” lớn. Ông Từ Tiến Phát, Tổng Giám đốc ACB, cho biết doanh nghiệp vừa và nhỏ – nhóm chiếm phần lớn khu vực tư nhân – gặp khó khăn do thiếu tài sản đảm bảo và tài chính không minh bạch. “Ngân hàng sẵn sàng cho vay, nhưng doanh nghiệp cần minh bạch hơn, và nhà nước cần đa dạng hóa kênh tín dụng,” ông nói, đồng thời đề xuất khởi thông thị trường trái phiếu doanh nghiệp và xây dựng hệ thống xếp hạng tín dụng quốc gia.

Các nghị quyết 68, 198 và 139 đã đặt nền móng cho cải cách, nhưng TS. Thành cảnh báo: “Từ nghị quyết đến hành động là hành trình dài, đòi hỏi sự quyết liệt và đồng bộ.”

Thực thi: Cần giải pháp đột phá

Để gỡ “điểm nghẽn” thể chế, các diễn giả đề xuất nhiều giải pháp đột phá, nổi bật là cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) và cải cách môi trường kinh doanh. Ông Nguyễn Bá Diệp, Phó Chủ tịch MoMo, nhấn mạnh sandbox là “bệ phóng” cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. “Cơ chế này cho phép thử nghiệm mô hình kinh doanh mới trong môi trường pháp lý linh hoạt,” ông nói, dẫn chứng hành trình MoMo trở thành nền tảng thanh toán hàng đầu. Tuy nhiên, ông cảnh báo sandbox cần khung pháp lý rõ ràng để tránh “thử nghiệm nửa vời” hoặc tạo cơ chế “xin – cho” mới.

TS. Thành kêu gọi minh bạch hóa môi trường kinh doanh, xóa bỏ điều kiện kinh doanh không cần thiết, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm và loại bỏ tư duy cấm đoán. Ông đề xuất khung pháp lý phân định rõ trách nhiệm hình sự, hành chính và dân sự, đồng thời bảo vệ quyền sở hữu và tự do kinh doanh.

Về nguồn lực, bà Hương nhấn mạnh cải cách chính sách đất đai là ưu tiên. Bà đề xuất tái khai thác quỹ đất công chưa sử dụng và đơn giản hóa thủ tục tiếp cận đất đai, đặc biệt trong khu công nghiệp. Ông Phát kêu gọi đa dạng hóa kênh tín dụng và sửa đổi Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa để mở rộng đối tượng hưởng ưu đãi. Ông cũng đề xuất hệ thống xếp hạng tín dụng quốc gia để tăng minh bạch, giảm rủi ro.

TS. Thành đề xuất miễn thuế thu nhập doanh nghiệp ba năm cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, cung cấp miễn phí nền tảng số và tư vấn. Đối với doanh nghiệp lớn, ông kêu gọi ưu đãi cho các công ty dẫn dắt chuỗi cung ứng nội địa và liên kết với FDI. Với startup, ông Diệp đề xuất miễn giảm thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia nghiên cứu, thu hút nhân tài.

Tuy nhiên, các giải pháp này đối mặt thách thức: làm sao tránh tạo cơ chế “xin – cho” mới? TS. Thành nhấn mạnh chính sách phải dựa trên nguồn lực thực và thực thi minh bạch. Ông Trọng đề cập nhiệm vụ số 8 trong Nghị quyết 68: xây dựng văn hóa doanh nghiệp trách nhiệm. “Cải cách thể chế là hai chiều. Doanh nghiệp cũng phải minh bạch, tuân thủ pháp luật,” ông nói.

Buổi tọa đàm khép lại, nhiều doanh nhân kỳ vọng, Nhà nước sớm đưa nghị quyết thành hành động cụ thể, để doanh nghiệp chính thức được “tự do” không bị kìm hãm bởi những điểm nghẽn cũ. Như ông Nguyễn Bá Diệp ví von, “Chúng tôi mong khi nghị quyết 68 đi vào thực thi, các cơ quan quản lý nhà nước đối xử với doanh nghiệp như cha đối với con, ở đó có sự thương yêu, sẻ chia, thông cảm. Chứ không phải như đối tác, bè bạn, cùng hơn thua cạnh tranh hay bắt chẹt nhau”. Ví von của ông Diệp sẽ gợi mở nhiều vấn đề về kinh tế tư nhân trong thời gian tới.