Ứng phó với rào cản thuế: Giải pháp từ thị trường Halal

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đối mặt với hàng loạt thách thức, từ chính sách áp thuế đối ứng của Mỹ đến chi phí logistics tăng cao và cạnh tranh gay gắt từ các nước khu vực, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước áp áp lực lớn để duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu. Thị trường Halal (thị trường toàn cầu cung cấp sản phẩm và dịch vụ đáp ứng các tiêu chuẩn Hồi giáo). Với quy mô dự kiến đạt 10.000 tỷ USD vào năm 2028 và hơn 2 tỷ người tiêu dùng Hồi giáo trên toàn cầu, nổi lên như một “cánh cửa vàng” đầy tiềm năng. Liệu đây có phải là chìa khóa giúp doanh nghiệp Việt vượt qua rào cản thuế quan từ Mỹ và mở rộng thị trường xuất khẩu, đặc biệt là nông thủy sản, mỹ phẩm, dược phẩm và du lịch?

Nhiều tiềm năng

Thị trường Halal, với hơn 2 tỷ người tiêu dùng Hồi giáo và quy mô dự kiến đạt 10.000 tỷ USD vào năm 2028, không chỉ là câu chuyện về thực phẩm mà còn là mỹ phẩm, dược phẩm, và du lịch. Liệu đây có phải là chìa khóa để doanh nghiệp Việt vượt qua rào cản thương mại và khẳng định vị thế trên bản đồ toàn cầu.

Thị trường Halal đang trở thành điểm sáng hiếm hoi giữa bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy biến động. Phát biểu tại một hội thảo gần đây, ông Trần Phú Lữ, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP.HCM (ITPC), nhấn mạnh rằng các hàng rào kỹ thuật và chính sách bảo hộ thương mại, điển hình như thuế quan từ Hoa Kỳ, đang tạo áp lực lớn lên thương mại quốc tế, trong đó có Việt Nam. Xuất khẩu của Việt Nam dự kiến sẽ tiếp tục chịu ảnh hưởng từ nhu cầu thế giới giảm, giá nguyên liệu tăng và chi phí logistics leo thang. Trước thực tế này, việc đổi mới mô hình kinh doanh và tập trung vào các thị trường tiềm năng như Halal không chỉ là giải pháp ứng phó mà còn là cơ hội để doanh nghiệp mở rộng tầm ảnh hưởng.

Với quy mô kinh tế Halal toàn cầu ước tính đạt 7.700 tỷ USD vào năm 2025 và dự kiến chạm mốc 10.000 tỷ USD vào năm 2028, đây là một thị trường khổng lồ cho các quốc gia mạnh về sản xuất lương thực thực phẩm như Việt Nam. Đặc biệt, khả năng xuất khẩu nông sản trên 50 tỷ USD mỗi năm, cùng hệ thống chuỗi cung ứng đã được xây dựng, là lợi thế để Việt Nam tiến sâu vào thị trường này. Theo Tham tán thương mại Việt Nam tại UAE, Việt Nam có thế mạnh vượt trội ở các mặt hàng nông sản chế biến như gạo, cà phê, hạt điều, hồ tiêu và thủy sản – những sản phẩm rất phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng Hồi giáo.

Thị trường Halal không chỉ lớn về quy mô mà còn hấp dẫn bởi sự đa dạng, mở rộng sang các lĩnh vực như mỹ phẩm, dược phẩm và du lịch. Hiện nay, hơn 2 tỷ người Hồi giáo trên thế giới, tập trung đông tại Đông Nam Á (Indonesia, Malaysia), Trung Đông và châu Phi, tạo nên nhu cầu khổng lồ về thực phẩm, mỹ phẩm và dịch vụ đạt chuẩn Halal. Theo báo cáo của Mordor Intelligence, thị trường mỹ phẩm Halal toàn cầu đạt 91,5 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến tăng trưởng với tốc độ CAGR 7,48% để đạt 131,23 tỷ USD vào năm 2029, với Đông Nam Á là khu vực dẫn đầu nhờ hơn 240 triệu người tiêu dùng Hồi giáo.

Trong khi đó, du lịch Halal cũng đang phát triển mạnh, với các điểm đến như Hà Nội, Đà Nẵng và TP.HCM bắt đầu cung cấp thực đơn Halal và phòng cầu nguyện tại khách sạn để thu hút du khách Hồi giáo. Việt Nam, với vị trí địa lý thuận lợi và chính sách thúc đẩy hợp tác với các nước Trung Đông, châu Phi, đang đứng trước cơ hội lớn. Chẳng hạn, kim ngạch thương mại Việt Nam – Indonesia trong quý I/2025 đạt 4,2 tỷ USD, tăng 17% so với cùng kỳ, trong đó xuất khẩu sang Indonesia đạt 1,4 tỷ USD với các mặt hàng chủ lực như cà phê, dệt may và điện thoại. Dù vậy, con số này vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, nhất là khi Indonesia – thị trường Halal lớn nhất thế giới với hơn 280 triệu dân – vẫn còn nhiều dư địa để khai thác.

Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, doanh nghiệp cần đầu tư bài bản. Hiện tại, Việt Nam chỉ có khoảng 50 công ty được cấp chứng nhận Halal mỗi năm, với các sản phẩm chủ đạo như hải sản, đồ uống, thực phẩm đóng hộp, và một số mỹ phẩm, dược phẩm. Các chuyên gia cho rằng nếu phát huy tốt, thị trường Halal sẽ là động lực quan trọng để các ngành hàng Việt Nam vươn xa, đặc biệt trong bối cảnh thị trường truyền thống như Mỹ đang siết chặt thuế quan.

Cần nhanh chóng vượt qua rào cản

Dù tiềm năng là rõ ràng, con đường chinh phục thị trường Halal không hề dễ dàng. Một trong những rào cản lớn nhất là quy trình chứng nhận Halal nghiêm ngặt. Bà Nguyễn Thị Ngọc Hằng, Giám đốc Marketing Công ty TNHH Văn phòng Chứng nhận Halal (HCA), cho biết tại Indonesia – thị trường Halal lớn nhất thế giới – hầu hết hàng hóa nhập khẩu phải có chứng nhận Halal theo yêu cầu của BPJPH. Quy trình này đòi hỏi từ đánh giá hồ sơ, kiểm tra thực tế đến giám sát liên tục, với các tiêu chuẩn khắt khe về nguyên liệu, sản xuất và vận chuyển. Theo Halal Việt Nam (HVN), quy trình chứng nhận bao gồm nộp hồ sơ (đăng ký kinh doanh, danh mục nguyên liệu, quy trình sản xuất), kiểm tra tại nhà máy, phân tích mẫu sản phẩm, và cấp chứng chỉ trong vòng 1 tháng nếu thanh toán đầy đủ.

Chi phí chứng nhận phụ thuộc vào loại sản phẩm và quy mô sản xuất, thường dao động từ 10 đến 50 triệu đồng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, chưa kể chi phí cải tạo nhà xưởng (tăng 20-30% so với thông thường) và đào tạo nhân sự. Đối với doanh nghiệp nhỏ, những chi phí này có thể là thách thức, nhưng việc thành lập Trung tâm Chứng nhận Halal Quốc gia (HALCERT) vào năm 2024 đã giúp giảm bớt gánh nặng thông qua hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn.

Ngoài ra, sự thiếu hiểu biết về tiêu chuẩn Halal cũng là trở ngại. Theo Hội đồng Halal Thế giới, để khai thác thị trường 2 tỷ người Hồi giáo, doanh nghiệp Việt cần nâng cao nhận thức và đào tạo nhân sự về các yêu cầu đặc thù. Chẳng hạn, sản phẩm không chỉ cần loại bỏ nguyên liệu bị cấm theo luật Hồi giáo mà toàn bộ dây chuyền sản xuất cũng phải đảm bảo không tiếp xúc với bất kỳ yếu tố “non-Halal” nào. Thực tế, dù Việt Nam có khoảng 1.000 doanh nghiệp đạt chứng nhận Halal, nhưng vẫn chưa lọt top 30 nhà cung cấp thực phẩm Halal toàn cầu, với chỉ hơn 20 mặt hàng xuất khẩu vào thị trường này, chủ yếu là nông sản và thực phẩm chế biến. Các lĩnh vực như mỹ phẩm và dược phẩm, dù có tiềm năng lớn, vẫn còn hạn chế.

Cạnh tranh cũng là vấn đề đáng lo ngại. Các quốc gia như Thái Lan, Malaysia và Indonesia không chỉ có kinh nghiệm mà còn sở hữu lợi thế về sản phẩm tương đồng với Việt Nam. Hiệp hội Rau quả Việt Nam, chỉ ra rằng kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường Halal chỉ đạt 150-200 triệu USD/năm, con số quá nhỏ so với tiềm năng. Nguyên nhân một phần do các nước này cũng sản xuất thanh long, dừa, chuối, tạo sức ép cạnh tranh lớn. Bên cạnh đó, văn hóa tiêu dùng khác biệt, từ hương vị đến bao bì, đòi hỏi doanh nghiệp Việt phải linh hoạt điều chỉnh.

Để vượt qua những rào cản này, hợp tác song phương là chìa khóa. Ông Agustaviano Sofjan, Tổng Lãnh sự Indonesia tại TP Hồ Chí Minh, khẳng định Indonesia sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm về tiêu chuẩn Halal và mong muốn hợp tác với Việt Nam trong chế biến thực phẩm, mỹ phẩm và du lịch Halal. Việt Nam cần tận dụng mối quan hệ này, cùng với các hiệp định thương mại tự do (FTA), để đẩy nhanh quá trình thâm nhập thị trường. Đồng thời, doanh nghiệp cần chiến lược “may đo” cho từng thị trường, đầu tư vào sản phẩm chế biến sâu như nước ép trái cây, gia vị, thực phẩm đông lạnh, mỹ phẩm hữu cơ, và dịch vụ du lịch thân thiện với người Hồi giáo để nâng cao giá trị.

Trong bối cảnh thuế quan từ Mỹ và các thị trường truyền thống ngày càng khắt khe, thị trường Halal không chỉ là lối thoát mà còn là cơ hội để doanh nghiệp Việt khẳng định vị thế. Tuy nhiên, cơ hội này chỉ đến với những doanh nghiệp nhanh chóng thay đổi, chuẩn bị kỹ lưỡng và cần sự hỗ trợ tối đa từ các cơ quan xúc tiến thương mại trong nước.